Rađanje Slobodnozidarskog pokreta

Kao datum rođenja moderne masonerije uzime se 24. jun 1717. godine, kada se u pabu Kod Guske i roštlja u Londonu četiri lože ujedinjuju u Veliku Londonsku ložu.

Jedna od najvažnijih masonskih knjiga, Andersonove konstitucije, izlazi 1723. godine. Kroz tri poglavlja, Istorija, Dužnosti i Propisi uveden je sistem koji je omogućio rast i razvoj pokreta. Kasnije je dodato i poglavlje koje propisuje način konstituisanja novih loža.

Velika Loža Engleske nastaje 1726. godine i smatra se majkom svih loža. Formiranje jedne lože podrazumeva odluku najmanje sedmorice braće koji donose odluku o osnivanju. Formiranjem tri lože stiču se uslovi za formiranje Velike lože, ali ona postaje priznata tek nakon što druga, već postojeća Velika loža, "unese svetlo", odnosno formalno ozvaniči njen rad.

∴

Masonske lože počinju da se osnivaju u Parizu, Madridu, engleskim kolonijama u Severnoj Americi, Bordou, Petrogradu, Firenci, Lisabonu, Varšavi, Beču...

∴

Nemerljiva je uloga i doprinos Slobodnih zidara Francuske u borbi za nezavisnosti SAD od Engleske.

∴

Glavni centri moći su Engleska Velika loža, pod čijim uticajem radi Velika loža Nemačke, Velika loža Franuske, kao i Veliki orijent Francuske, koji je odstupio od mnogih prevaziđenih pravila i uneo u Masoneriju moderna i progresivna shvatanja.

Masonerija na našim prostorima

Balkan

Prve lože na ovom području osnivaju se u Hrvatskoj i Sloveniji, a pod uticajem austrougarskih masona. Prva loža na teritoriji današnje Srbije, Probitas, osnovana je 1785. godine u Petrovaradinu. U to vreme su članovi lože Vigilantia iz Osijeka bili episkop Josif Jovanović i kasnije, mitropolit Stratimitović.

Osnivanje ove lože ima svoju predistoriju. U Srbiji prva loža se javlja početkom 19. veka i ona se nalazila u beogradskoj tvrđavi.

Tokom ustanka i borbe za nacionalno oslobođenje, od 1804. do 1813. godine, značajnu ulogu igrali su masoni – Petar Ičko i Janko katić, a u prvoj vladi obrazovanoj 1811. prvi ministar prosvete bio je Dositej Obradović, takođe mason i srpski prosvetitelj.

1842. osnovana je Loža pod imenom Ali-Koč u Beogradu i ona je 1851. imala 204 člana. Loža Ali-Koč se još pominje u jednom poverljivom izveštaju u Bečkom arhivu 1848. godine, čime se potvrđuje da je ona delovala i u tom razdoblju. Istaknutiji masoni u tom periodu su bili: knez Mihailo, pesnik Sima Milutinović-Sarajlija, mitropolit Stratimirović, vladika Josip Šakabenda i drugi.

Srbija

Prva srpska loža novijeg vremena osnovana je u vreme srpsko-turskih ratova (1876-1878). Ložu su osnovali italijanski dobrovoljci koji su učestvovali na srpskoj strani. Osnovana je 1876. godine u Beogradu sa nazivom Svetlost Balkana (Luce di Balcano), a radila je pod italijanskom zaštitom. Pored ostalih, njeni članovi su bili: S.R.Popović, profesor Velike škole i ministar, Svetomir Nikolajević, profesor Velike škole i kasnije predsednik vlade, slikar Đoka Milovanović, Mića Ljubibratić i drugi.

Godine 1881. u Beogradu je osnovana i druga srpska loža sa nazivom Srpska zadruga čiji su članovi, između ostalih, bili Mihailo Vujić, Laza Paču, glumac Miloš Cvetić i drugi.

Godine 1883, u vreme Timočke bune, obe ove lože prestaju da postoje. Ubrzo posle toga, pod zaštitom Velike lože u Rimu, stvorena je loža Sloga, rad i postojanost.

∴

Konačno, kako je navedeno, 2. februara 1891. godine osnovana je Srpska nezavisna slobodno-zidarska loža Pobratim, pod zaštitom Velike simbolične lože Ugarske (osnovane 1870). Mada je zvanično osnovana početkom februara 1891. godine, arhivska građa lože Pobratim je od 16. oktobra 1890. godine. Njeni osnivači su bili: Đorđe Vajfert, Svetomir Nikolajević, Tih. J. Marković, Andra Đorđević, Sreta Stojković, Branko Bošković, Maksa Antonijević, Đoka Milovanović, Milorad Terzibašić, Stevan Mokranjac i Dimitrije G. Biba.

Jugoslavija

Rad južnoslovenskih masona u toku Prvog svetskog rata bio je usmeren ka odbrani nacionalnih prava pred iredentističkim zahtevima Italije. Masoni su, po njihovom svedočenju, znatno doprineli ujedinjenju naših naroda, 1918. godine. Pre ujedinjenja su u Zagrebu zatečene lože: Pravednost, Maksimilijan Vrhovac i Grof Ivan Drašković. Ove tri lože sa trima ložama iz Beograda (Pobratim, Šumadija, osnovana 1910. i Sloga, rad i postojanstvo, 1883) čine osnovu za formiranje Velike lože Jugoslavije.

Velika loža Jugoslavija

Posle rata i izvršenog ujedinjenja zemlje, došlo je i do ujedinjavanja hrvatske Matice loža k ljubavi bližnjega i Vrhovnog saveta Srbije (Conseil Supreme pour la Serbie), koje je, osnovan 1912. godine uz pomoć Vrhovnog saveta Grčke, kada su srpski masoni, zbog aneksije Bosne i Hercegovine prekinuli odnose sa Velikom ugarskom ložom i proglasili njegovu samostalnost.

∴

Skupština svih slobodnizidarskih loža u novoj državi, na kojoj je proglašeno ujedinjenje i osnivanje Velike lože Srba, Hrvata i Slovenaca Jugoslavija, sa sedištem u Beogradu, održana je 9. jula 1919. godine. Za velikog majstora izabran je Đorđe Vajfert, a ujedno je, za vođenje poslova Velike lože, izabrano i Savezno veće.

Vrhovni savet je i dalje ostao sa svojim ložama, u kojima se radilo i na višim stepenima. Između dva rata, 1936. godine, na primer, Velika loža Jugoslavije je imala pod svojom upravom 25 aktivnih loža.

Ukupno, jugoslovenskim masonskim ložama u zemlji i inostranstvu, u međuratnom periodu, pripadalo je nešto više od dve hiljade predstavnika krupne buržoazije i javnih i kulturnih radnika. Članovi masonskih loža su bili pripadnici intelektualne i finansijske elite jugoslovenske buržoazije koji, formalno, pripadaju različitim političkim partijama, ali u suštini imaju jedinstven cilj - očuvanje postojećih društveno-ekonomskih odnosa.

∴

Jugoslovenska masonerija je većinom pružala snažnu podršku kralju Aleksandru i koncepciji jugoslovenstva troimenovanog naroda. Zato se i priklonila diktaturi, mada se totalitarizam sukobljavao sa proklamovanim ciljevima slobodnog zidarstva. Docnije, masoni su bitno doprineli nagodbama srpsko-hrvatske buržoazije.

Agresivnim napredovanjem fašizma i njegovim prodorom u političke i ekonomske vrhove Kraljevine Jugoslavije nastupa vreme potiskivanja slobodnog zidarstva. Baš zbog činjenice što je ovaj pokret (u svetu pa i kod nas) donekle ispoljavao antiklerikalne i kosmopolitske tendencije, katolička crkva, a osobito Hitler, istupali su protiv njegove ideologije (nacisti su izričito zabranjivali i progonili ovaj pokret).

S obzirom na to da su jugoslovenske lože bile pod političkim uticajem Engleske i Francuske, radi dodvoravanja Silama osovine žrtvovano je slobodno zidarstvo kao organizacija. Pronemačka politika kneza Pavla i vlade Cvetković - Maček je došla do izražaja i u ovoj oblasti. Svojom odlukom od 1. avgusta 1940. godine slobodno zidarstvo je samouspavano pod pritiskom organizovane antimasonske kampanje. Tada je naredbom Predsedništva Ministarskog saveta i Ministarstva unutrašnjih dela, Velika loža Jugoslavije morala da obustavi svoju delatnost i da izvrši sopstvenu likvidaciju, kao i likvidaciju svih podružnih joj loža na celoj teritoriji Kraljevine Jugoslavije.

∴

Najveći deo nekadašnjih pripadnika masonskog saveta bio je blizak pučističkoj struji iz 27. marta 1941. godine, da bi aprilskim slomom Kraljevine Jugoslavije i sudbina slobodnog zidarstva bila zapečaćena. Neki bivši masoni napuštaju zemlju, drugi koji su ostali u zemlji, u prvoj godini rata preživljavaju policijska ispitivanja, hapšenja i penzionisanja koja, u sklopu razbijanja antifašističkih snaga, sprovode okupatorske i kvinsliške snage. Antimasonske izložbe otvorene su u Beogradu i Osijeku, a manji broj slobodnih zidara tragično je završio u toku rata.

Obnavljanje Slobodnozidarske ideje nakon demokratskih promena

VL Engleske

U martu 1989. registruju se tri Lože u Beogradu: „Pobratim“, „Sloga, rad i postojanstvo“ i „Maksimilijan Vrhovac“. Posle kontakata i razgovora u Budimpešti i Vupertalu, dolazi do unošenja svetla u probuđenu VLJ 23. juna 1990. godine. Svetlost su uneli Br. Ernst Valter i UVL Nemačke. Te godine se održavaju prvi višestranački izbori u zemlji, a međunacionalne tenzije sve više rastu i preti ozbiljan sukob. Uskoro počinju ratovi u kojima je živote izgubio veliki broj ljudi. Na čelu Srbije u ovim vremenima bio je Slobodan Milošević koji je svojom autokratskom vladavinom i nesposobnošću da razume i prilagodi se novonastalim međunarodnim okolnostima, uveo Srbiju u ratove i izolaciju. U uslovima propagiranja rata od strane Miloševića i režima, napada na medije i slobodu štampe, uspona kriminalnih grupa i ekstremnih nacionalnih organizacija bliskih vlasti, SZ u Srbiji je trebalo da odigra ključnu ulogu u širenju ideja građanske slobode, duha međunacionalne i druge tolerancije i duha slobode. Razna dešavanja su doprinela tome da UVL Nemačke, u saradnji sa mnogom Braćom iz Srbije, odluči da se sudbina daljeg razvoja SZ u Srbiji poveri Saveznom Veću VLJ. Zbog nesigurnosti i pritisaka vlasti, naredna GS 1993. održana je van zemlje, u Italiji, u Riminiju. 13. i 14. marta 1993.

Senat UVL Nemačke je prihvatio promenu imena u „Regularna Velika Loža Jugoslavije" i pružio svu neophodnu pomoć za dalji rad. Među Braćom koja su učestvovala u donošenju ovih važnih odluka bio je i najveći broj onih koji su osamdesetih godina bili inicirani u VL Alpina.

Od tog trenutka započinje dalji rast, napredovanje i razvoj SZ u Srbiji. Slobodni zidari su u nastavku svog delovanja dali i doprinos kraju autoritarne vladavine Slobodana Miloševića i uvođenju demokratije u Srbiji. Oko 2000. godine, prilikom rušenja režima Slobodana Miloševića, RVLJ je imala oko 200 članova. RVLJ je 202. godine obnovila priznanje UVL Engleske kao jedina Velika Loža koja je nastavljač kontinuiteta slobodnozidarske aktivnosti na teritoriji Srbije od njenog osnivanja 1919. što je ujedno bila i potvrda priznanja datog 1930. od strane UVL Engleske.

Svetska Konferencija Velikih Masonskih Loža je 30. septembra 2007, posle izdvajanja Crne Gore i preimenovanja RVLJ u „Regularnu Veliku Ložu Srbije“, u Portlandu priznala RVLS kao jedinu i suverenu masonsku vlast u Srbiji, koja nastavlja kontinuitet od njenog nastanka 1919. godine.

Velika loža Franuske

Velika Nacionalna Loža Jugoslavije ─ VNLJ, osnovana je 26. Septembra 1997. Već sledećeg meseca, Oktobra 1997. godine, VNLJ obnavlja saradnju sa Velikom Ložom Francuske (www.gldf.org), koja je započela pa naglo prekinuta još 1990. U decembru 1997. delegacija Velike Lože Francuske dolazi u Beograd radi dogovora i potpisivanja Povelje o međusobnom priznanju i prijateljstvu.

Saradnja sa VLF potvrđena je 18. juna 2000. godine kada je Velika Nacionalna Loža Jugoslavije zajedno sa Velikom Ložom Francuske i Velikom Tradicionalnom i Simboličkom Ložom Opera bila osnivač organizacije GLUDE ─ Les Grandes Loges Unies d'Europe.

Nepunu godinu dana kasnije, od 5. do 8. Marta 2001. delegacija Velikih Oficira VNLJ, Oficira Lože Pobratim boravila je u Parizu gde je potpisana Povelja o bratimljenju između Lože General Penje (VLF) i Lože Pobratim (VNLJ). Velika Nacionalna Loža Jugoslavije je posle formiranja Republike Srbije, 2006. godine promenila ime u Velika Nacionalna Loža Srbije (VNLS) i pod tim imenom radi i danas. Saradnja sa Velikom Ložom Francuske je nastavljena, a 19. Juna 2015. u Parizu je potpisan Drevni i Prihvaćeni Škotski Dekret o međusobnom priznanju i saradnji.

Veliki Orijent Francuske

Zagovornici liberalnog pravca u svetskoj masoneriji, koji je pokrenuo ideju o intermasonskom skupu koji je za cilj imao približavanje sa masonima pristalicama dogmatskog principa oličenog u Velikoj loži Francuske.

Nenezic

U aprilu 1990. godine bude se lože Pobratim, Sloga, Rad i postojanstvo i Maksimilijan Vrhovac. Velika ujedinjena loža Nemačke je u junu 1990. godine reaktivirala Veliku ložu Jugoslavije uz konstituciju i statut koji su usvojeni još davne 1925. godine. Tada je za velikog Majstora izabran Zoran Nenezić koji je bio starešina poštovane lože Pobratim. Sa reaktivacijom slobodnog zidarstva pod pokroviteljstvom Vrhovnog Saveta južne jurisdikcije SAD i zvanično je obnovljen Vrhovni savet škotskog reda Jugoslavije. Tada je za Grand Komandera izabran Zoran Nenezić, a kasnije usled formiranja Regularne Velike Lože Jugoslavija 2002. godine, Nenezić ostaje na funcijama Velikog Majstora Velike lože Jugoslavije i Grand Komandera škotskog reda Jugoslavije.